doorgaans beschouwd als middelmatig. Zijn filosofie werkt hij niet systematisch uit, maar verwoordt hij wat betreft taalgebruik meesterlijk in literair-filosofische aforismen. [Een wiskundige is iemand die koffie omzet in theorema’s (Paul Erdös), een literair-filosoof is iemand die thee omzet in metaforen.]
 
Uebermensch & ewigen Wiederkunft
Spanning tussen het streven naar de hogere mens en de ‘eeuwige wederkeer’ door N Hegeliaans synthetisch opgelost: in de wederkeer ligt de mogelijkheid tot de verheffing en voleinding van het leven [OBW? klopt dit als de ‘wederkeer’ een herhaling van het gelijke is? ‘wederkeer’ omweg door de tijd of ‘im Augenblick’?]
[OBW waarom gebruikt N hier het begrip ‘eeuwig’, terwijl hij bezwaar maakt tegen het door de wetenschappen blijven gebruiken van dit soort termen als een soort resten van ‘goddelijke eigenschappen’?
Of wil hij zich niet laten beroven van de woorden, maar dezelfde woorden een andere taal laten spreken (Unwertung der Wörter)?
Vergelijk bv: "Gott ist tod" met "Jetzt tanzt ein Gott durch mich".
Is de ‘letterlijke’ God dood en danst de ‘metaforische’ God?
Veel begrippen blijven dubbelzinnig in ASZ. Zo duidt bv het begrip ‘Hinterwelt’ vooral op een door N. afgewezen geloof in een buitenaards of bovenaards bestaan. Maar ook lijkt hij het begrip metaforisch te gebruiken in een uitspraak als ‘Zu jeder Seele gehoert eine andre Welt; fuer jede Seele ist jede andreSeele eine Hinterwelt.’]
 
 
Door een ‘eeuwige terugkeer’ van alle dingen te leren, kiest Nietzsche de ruimtelijke metafoor van een gesloten lijn (cirkel of een variant daarop) voor de tijdsduur. De Uebermensch lijkt dan op de persoon die de onderstaande Eschertrap voortdurend bestijgt, de ‘letzte Mensch’ daalt deze trap voortdurend af. Van visuele illusie naar mentale illusie?
 

 
 
 
 
Tijd en eeuwigheid
OBW Onherleidbare (netwerken van) tijdsconcepten voor en na Nietzsche:
{tijdsduur, tijdstip, tijdmeting} {voor (eerder), na (later)} {verleden, heden, toekomst}
{continuïteit, discontinuïteit} {tijdruimte, tijdsorde, gelijktijdigheid, tijdsrichting}
Het ‘probleem van de tijd’ is een meervoud van problemen van niet tot elkaar te herleiden tijdsconcepten en ligt dus niet zozeer aan de kant van de praxis (daden, actie, handelingen, vita activa) als wel aan de kant van de poiêsis (dichtwerk, verhalen, denkwerk, vita contemplativa).
Welke tijdsconcepten en tijdsproblemen stelt Nietzsche aan de orde?
Allereerst een deel van de hele waaier aan homoniemen van ‘tijd’ die het nadenken over ‘tijd’ zo boeiend en lastig maken.
 
Om te beginnen is dat af te lezen aan de variabele betekenissen van ‘tijd’ in de ‘standaard-‘uitdrukkingen met ‘Zeit’ die Nietzsche gebruikt:
es ist an der Zeit, es komt die Zeit, er vergass die Zeit, die Zeit ist um, zur rechten Zeit, dunklen Zeiten, andre Zeiten, wecken zur Zeit, bei Zeiten, nicht Zeit mehr zum.., un jene Zeit, es ist (die hoechste) Zeit, um die gleiche Zeit, es gab Zeit, es hat (seine) Zeit, Zeit brauchen, keine Zeit zu verlieren, wo ist die Zeit hin.
In de tweede plaats is het af te lezen aan bijzondere expressies met ‘Zeit’ in ASZ, waarin ook verschillende malen de ‘tijd’ metaforisch als ‘persona’ wordt opgevoerd:
Die Zeit waere hinweg, und alles Vergaengliche nur Luege?
Aber von Zeit und Werden sollen die besten Gleichnisse reden…
(..) da war die Zeit mein einziger Zeitgenosse.
Alle Zeiten und Voelker blicken bunt aus euren Schleiern
Alle Zeiten schwaetzen wider einander in euren Geistern
So gieng mir und schlich die Zeit, wenn Zeit es noch gab: was weiss ich davon!
Nicht zurueck kann der Wille wollen; dass er die Zeit nicht brechen kann und der Zeit Begierde, - das ist des Willens einsamste Truebsal.
Dass die Zeit nicht zuruecklaeuft, das ist sein Ingrimm; `Das, was war` - so heisst der Stein, den er nicht waelzen kann.
Diess, ja diess allein ist _Rache_ selber: des Willens Widerwille gegen die Zeit und ihr `Es war.`
`Und diess ist selber Gerechtigkeit, jenes Gesetz der Zeit, dass sie ihre Kinder fressen muss`: also predigte der Wahnsinn.
Und wer lehrte ihn Versoehnung mit der Zeit, und Hoeheres als alle Versoehnung ist?
Die Zeit ist abgeflossen, wo mir noch Zufaelle begegnen durften; und was _koennte_ jetzt noch zu mir fallen, was nicht schon mein Eigen waere!
"Alles Gerade luegt, murmelte veraechtlich der Zwerg. Alle Wahrheit ist krumm, die Zeit selber ist ein Kreis."
"Wir haben noch keine Zeit fuer Zarathustra" - so wenden sie ein; aber was liegt an einer Zeit, die fuer Zarathustra "keine Zeit hat"?
Denn offen ist es bei dir und hell; und auch die Stunden laufen hier auf leichteren Fuessen. Im Dunklen naemlich traegt man schwerer an der Zeit, als im Lichte.
Alles bei ihnen redet, Alles wird zerredet. Und was gestern noch zu hart war fuer die Zeit selber und ihren Zahn: heute haengt es zerschabt und zernagt aus den Maeulern der Heutigen.
Wo alle Zeit mich ein seliger Hohn auf Augenblicke duenkte, wo die Nothwendigkeit die Freiheit selber war, die selig mit dem Stachel der Freiheit spielte: -
"Im Grunde steht Alles stille" -, das ist eine rechte Winter-Lehre, ein gut Ding fuer unfruchtbare Zeit, ein guter Trost fuer Winterschlaefer und Ofenhocker.
Diess aber ist die andre Gefahr und mein andres Mitleiden: - wer vom Poebel ist, dessen Gedenken geht zurueck bis zum Grossvater, - mit dem Grossvater aber hoert die Zeit auf.
Also ist alles Vergangene preisgegeben: denn es koennte einmal kommen, dass der Poebel Herr wuerde und in seichten Gewaessern alle Zeit ertraenke.
Oh selige ferne Zeit, wo ein Volk sich sagte: "ich will ueber Voelker - _Herr_ sein!"
Oh meine Seele, ich gab dir neue Namen und bunte Spielwerke, ich hiess dich "Schicksal" und "Umfang der Umfaenge" und "Nabelschnur der Zeit" und "azurne Glocke"
- das Grenzenlose braust um mich, weit hinaus glaenzt mir Raum und Zeit, wohlan! wohlauf! altes Herz!" -
Mein Schicksal naemlich laesst mir Zeit: es vergass mich wohl?
Ich aber und mein Schicksal - wir reden nicht zum Heute, wir reden auch nicht zum Niemals: wir haben zum Reden schon Geduld und Zeit und

Ich habe mir für meine nächste Reise nach Deutschland vorgesetzt, mich mit dem psychologischen Problem Kierkegaard zu beschäftigen, insgleichen die Bekanntschaft mit Ihrer älteren Litteratur zu erneuern. Dies wird für mich, im besten Sinn des Worts, von Nutzen sein,—und wird dazu dienen, mir meine eigne Härte und Anmaaßung im Urtheil "zu Gemüthe zu führen."¹ [End Page 251]

Nietzsche lived in Nice when he wrote this, and never returned to Germany before his mental collapse in January 1889. Nietzsche's intention to study Kierkegaard was expressed in response to a letter from Brandes, where he recommended Kierkegaard to him...
OBW Suggereert ‘Bekanntschaft mit Ihrer älteren Litteratur zu erneuern’ niet dat N al eerder (via het werk van B?) op de hoogte was van het werk van K en dan mogelijk ook met het ‘sprong’-karakter van K’s denken over religie?
 
 
begrip halcyonic bij Nietzsche
 
etymologisch
L. halcyon, from Gk. halkyon, variant (perhaps a misspelling) of alkyon "kingfisher," from hals "sea, salt" + kyon "conceiving," prp. of kyein "conceive." Identified in mythology with Halcyone, daughter of Aeolus, who when widowed threw herself into the sea and became a kingfisher.
 
mythologisch
Halcyon is a term that originates from the Greek myth of Alcyone. It may refer to:
Halcyon (dialogue), an ancient work of literature
Alcyone was a Greek demi-goddess, sometimes regarded as one of the Pleiades. More often she was thought of as the daughter of Aeolus and wife of Ceyx, she had a son called Eosphorus and the king of Thessaly. They were very happy together, but, when Ceyx perished in a shipwreck, Alcyone (whose name means "queen who wards off storms") threw herself into the sea. Out of compassion, the gods changed them into the halcyon birds. When Alcyone made her nest on the beach, waves threatened to destroy it. Aeolus restrained his winds and made the waves be calm during seven days in each year, so she could lay her eggs. These became known as the "halcyon days", when storms never occur. The halcyon has become a symbol of tranquillity.
 
lexicaal
halcyon, halcyonian, halcyonic
adjective:
1. Calm; quiet; peaceful; undisturbed; happy; as, "deep, halcyon repose."
2. Marked by peace and prosperity; as, "halcyon years."
 
Nietzsche: halkyonischer Musik
kalmte en rust tussen de stormen door
muziek die de chaos tijdelijk tot bedaren brengt
MP ook associatie met zomer
 
zoeken gebruik op trefwoorden, bv
http://www.doc.ic.ac.uk/~rac101/concord/
halcyon
Beyond Good and Evil
[VII: Our Virtues] [4124] their moment of smooth sea and halcyon self-sufficiency, the
[VIII: Peoples and Countries] [4964] different with Felix Mendelssohn, that halcyon master, who, on
[IX: What is Noble?] [6487] the tempter-god smiled with his halcyon smile, as though he had
[nou ja, daar zit weinig muziek in…]
 
 
Verhouding Nietzsche en de (Middeleeuwse) mystici
bv de godloosheid van Meister Eckhart (1260-1328), die het contemplatief perceptuele (intellect, rust, stilte, eenheid, leegheid, beweging, stroom, helderheid, ‘onweten’ als hogere vorm van weten) stelt tegenover het controlerend conceptuele (ego, wil, geheugen, deling, binnen vs buiten, getal, vervreemding) God is slechts een manier van spreken over ziel en wereld. Afbraak van het (godsdienstige) ego om ruimte te maken voor het scheppend beamen, ja zeggen.
Meister Eckhart had een voorkeur voor de ‘boom des levens’ (daarvan eten = eeuwig leven) tov de ‘boom van goed en kwaad’ (Genesis).
Merkwaardig genoeg lijkt ook Nietzsche de ene mythe te vervangen door een andere, die (naast de antieken) deels aan dezelfde bron is ontleend. Hij hakt de boom van de kennis van ‘Gut und Böse’ om, maar wandelt vervolgens via een literaire omweg naar de boom van het eeuwige leven aan de voet waarvan hij het licht ziet. Een verschil met Eckhart is het enthousiasme waarmee Nietzsche blijft vasthouden aan ego en wil.
 
 
invloed op Freud (die ons bewust(er) maakte van ons onbewuste)
Via twee sporen: Verlichting (rationaliteit) en Romantiek (irrationaliteit) is er bij bepaalde filosofen een grote gefascineerdheid door de verwoestende grootheid van de natuur: Schopenhauer (chaos en geweld), Nietzsche (machtswil en pathos).
Bij Freud leidt dit spoor tot psychologische toepassingen: Es (drift en begeerte) waaruit het Ich opborrtelt om dan (onder invloed van het morele Über-ich) OF rationeel optimistisch te denken dat het ‘t onbewuste Es wel droog kan leggen en inpolderen OF irrationeel pessimistisch tamelijk machteloos mee te deinen op ontembare oerkracht van de golven van het Es.
(Sigmund Freud: Werken. Bezorgd door Wilfred van Oranje, 2006)
 
 
invloed op Richard Dawkins (metafoor van de ziekte)
Wetenschappen gaan na hoe iets, wat met behulp van denken, observatie en experiment onderzocht kan worden, werkt.
Dat leidt tot kennis, maar niet tot aanwijzingen hoe die kennis praktisch gebruikt kan (techniek), moet (politiek) of behoort (ethiek) te worden.
Religies zouden deze praktische levenswijsheid wel bieden (volgens critici van het door Richard Dawkins geschreven boek ‘God als misvatting’, 2006, waarin hij religies beschouwt als parasitaire memen (‘n soort ‘culturele genen’), die volgens hem fungeren als dodelijke ziekte-verwekkers).
 
invloed op Peter Sloterdijk (Zorn und Zeit, 2007)
Plato spreekt over thymos, het trotse en strijdbare gedeelte van het menselijk gemoed, de energiebron die affecten als toorn, geldingsdrang, eerzucht, rechtvaardigheidsgevoel, woede, drift, strijdbaarheid moed en trots levert.
Thymos is onderscheiden van eros, de energiebron die ons naar bezit, een partner, en een gezin drijft. De erotische affecten horen bij het huishouden (oikos) en de economie, de private sector. De thymotische affecten horen bij de staat (polis) en de politiek.
Volgens PS is de Europese beschaving eenzijdig erotisch: gericht op wederzijdse afhankelijkheid. Als tegengewicht op zoek naar trots: door het streven naar erkenning, eerzucht, ambitie, kan een stralend, genereus en joviaal zelfbewustzijn ontstaan.
Het kan ook misgaan in zelfoverschatting, rancune en haat.
[OBW Kan er ‘te veel ruimte’ gegeven worden aan de neurologische neigigen tot meevoelen, medeleven, medelijden? vgl Nietzsche's veldtocht tegen medelijden die deze aanleg lijkt te willen negeren. De trots-kant van het verhaal van PS zou ook gelezen kunnen worden als een soort mimêsis (imitatie, in dit geval herneming van de handelingen van anderen in jouw verhaal, cf Ricoeur) van de manier waarop de (bv Arabische) eer-cultuur in het algemeen en radikale islamisten in het bijzonder zich manifesteren. Is in de westerse cultuur het agressief-thymotische niet meer vruchtbaar verwerkt in allerlei vormen van geweldloze competitie (concurrentie in bv politiek, economie of sport)?]
 
mijn meest rustgevende Nietzsche co-reader